slave-slaaf/slaafgemaakte/tot slaaf gemaakte?

Tja, daar hebben we er weer zo een uit het hedendaagse taalmijnenveld. Kan je het woord slaaf nog wel gebruiken, of moet je heel politiek correct de begrippen slaafgemaakte of tot slaaf gemaakte gaan gebruiken?

Nou, om maar meteen heel duidelijk te zijn: die gordiaanse taalknoop ga ik hier niet doorhakken. Omdat ik het zeker niet kan - net als jij - en omdat ik het eigenlijk ook niet wil. Ik behoor tot die groep mensen die vindt dat de weg ergens heen nu eenmaal een cruciaal onderdeel vormt van de reis zelf. De (levendige) discussies omtrent dit onderwerp moeten een verrijking vormen en uiteindelijk voor verdieping zorgen. Onze huidige hijgerige eindconclusiecultuur stemt me niet altijd even vrolijk. Note the diplomatic wording.

Maar goed. Het makkelijkste is natuurlijk om het terug te brengen tot een hapklare brok en verder je vingers er niet aan te branden: slave is en blijft slaaf. Klaar. Of de andere hapklare brok: slave wordt voor altijd slaafgemaakte of tot slaaf gemaakte. Klaar.

Prima, als die betreffende keuze helemaal jouw persoonlijke ding is. Maar ik vlieg dit niet aan als privépersoon, ik vlieg dit aan als taalprofessional. Het lijkt me glashelder dat je als taalprofessional je gereedschapskist zo compleet mogelijk moet maken/houden. Ook als men in de maatschappij vanuit de loopgraven aan weerszijden vindt dat géén kant kiezen ook een keuze is, ook als men vindt dat beide kanten kiezen de foute keuze is.

Ik werd weer eens met m’n neus op de professionele feiten gedrukt toen ik een documentaire over de rol van zwarte mensen in de Amerikaanse burgeroorlog moest ondertitelen. Een paar deskundigen daarin kozen ervoor om steeds het woord slave te gebruiken, andere hadden het steevast over enslaved person/people. Ik vond het overigens bij niemand geforceerd overkomen, niemand leek bezig een punt te maken. Maar het maakte wel meteen duidelijk dat je de vertaling van het woord slave niet (altijd) politiek correct kan terugbrengen tot slaafgemaakte of tot slaaf gemaakte. Die deskundigen hadden duidelijk voor hun eigen bewoordingen gekozen. Je kunt geen deskundige op dat vlak zijn en dan abusievelijk of onwetend een bepaalde woordkeus hanteren. Dan heb je onder een steen geleefd. Maar het is dan hoe dan ook niet aan mij als taalprofessional om die keus van hen te gaan aanpassen. Wat die keus dan ook is. Als iemand in zo’n setting voor slave kiest, dan komt er bij mij slaaf te staan. Als iemand kiest voor enslaved dan wordt het slaafgemaakt.

Bijkomend probleem van slave steevast met slaafgemaakte vertalen, is dat het onderscheid met slaafgeborene wegvalt. All slaves were either enslaved or slave born. Tja, hoe wurm je je daar dan uit? Zonder heel geforceerd te gaan doen, kom je dan toch uit op: alle slaven waren of slaafgemaakt of slaafgeboren.

Een ander probleem vormen woorden waarin het woord slaaf is opgenomen, zoals: slave owner, slave driver: slavenhouder, slavendrijver. De slavendrijver terroriseerde de slaafgemaakten? Mwah. Twee verschillende woorden in één zin voor hetzelfde begrip impliceren bijna dat het om iets anders gaat.

En wat doe je met een item/programma/boek/artikel dat zich in een bepaalde tijd afspeelt? Een tijd waarin het woord slaafgemaakte helemaal nog niet bestond. Waarin met slaaf ook echt slaaf bedoeld werd, als in onderworpene, als in eigendom, als in minderwaardig. Hoe pijnlijk dat anno nu dan ook aanvoelt.

Afijn, het in onze taal ingebedde woord slaaf zit aan heel wat ankerkettingen vast, die ook nog eens bezet zijn met heel wat haken en ogen. Laat er geen misverstand over bestaan, ik heb hier geen bezwaren opgeworpen tegen eventuele veranderingen om een politiek/sociaal/cultureel punt te maken. Persoonlijk bezie ik de roep om verandering met een heel open mind, maar als professional vind ik dat ik het wel langs de taalmeetlat moet leggen. Bovendien, als genoeg mensen een bepaald begrip gaan gebruiken, dan wordt het vanzelf gangbaar/geaccepteerd Nederlands, of het nou tot op de millimeter past in het oude plaatje of niet. Zo werkt taal.

Tot slot, onthoud dat dit geschreven is zonder de factor opdrachtgever erin te betrekken. Ik wilde het zoveel mogelijk bij de taal houden, niet bij het krachtenveld eromheen. Als je de opdrachtgever erin betrekt, kan het meteen een heel ander verhaal worden. Want wiens brood men eet… En dan is het aan jou om te bepalen of je dat door je strot krijgt.