Patient zero is een zieke nul

Ik geef toe dat het lekker bekt, patient zero. Spannend, geheimzinnig, dreigend. Patient zero, ground zero, aanslagen, complotten, oorlog in het verschiet, gluiperige pandemieën. Linkie-de-pinkie, hypie-de-pypie, viral-de-piral. Ik snap het. Maar ik word er toch wel een beetje onzeker van. Nee, niet omdat ik bang ben voor ziektes en aanslagen. Maar omdat ik na dertig jaar ervaring met vertalen opeens een knoeperd van een hiaat in m’n kennis ontdekt heb. Een pijnlijke constatering, geloof me. Ik leg het je uit.

Patiënt nul - patient zero - is dus de eerste patiënt met het coronavirus in een bepaald gebied. Ja, echt waar, ik ben het herhaaldelijk nagegaan. Maar dan vraag je je natuurlijk meteen af hoe dat dan met patient one zit. Dat moet dan de tweede patiënt zijn, ja. En patient two wordt dan automatisch de derde patiënt, ja. En patient three… Het blijft maar door m’n hoofd gonzen, het blijft maar hameren. Heel pijnlijk. Ik heb namelijk altijd gedacht dat zero nul betekende. Maar zero betekent blijkbaar ook eerste. Of betekent zero alleen maar eerste? Zie je, dat soort twijfels krijg je dan. En wat een mazzel dat ik er in die dertig jaar nooit op betrapt ben. Pfoeh, even een paar keer met m’n hoofd tegen een betonnen muur aan rennen, om het erin te krijgen. Doink, doink, doink.

Oké, ik ben de irritatie kwijt. Het moest even. Maar die stupide term patient zero kwam opeens uit alle hoeken en gaten tevoorschijn in ons taallandje. Dan ga je je toch afvragen of je de enige bent die verbijsterd vaststelt dat er weer een of andere taalkluns aan het knutselen geslagen is. Want het slaat natuurlijk helemaal nergens op. Zoals zo vaak bij het tegenwoordige taalgebruik, niet alleen dit land. Nee, begrijp me goed, ik wil hier niet tekeergaan tegen veranderingen in de taal. Die horen erbij. Ze zijn prachtig, gruwelijk, een verarming, een verrijking. Zo gaat dat. Bovendien ben ik een groot liefhebber van creativiteit, dus ook in de taal. Maar kunnen we alsjeblieft afspreken dat we als we gaan knutselen met taal dat we dan op z’n minst een beetje snappen waar we het over hebben? Ja, het is veeleisend, ik weet het. Maar ik ga het je laten zien. Beer met me.

De term ground zero komt gewoon voort uit de term die ontstond in de tijd van de eerste atoombommen. Zo rond 1945. Toen had men het over ground zero/surface zero. Maar dat was de plek op aarde onder de nucleaire explosie. Een soort nulpunt dus. Het was niet de explosie zelf. Later werd de term ground zero ook gebruikt voor de plek van 11 september. Inderdaad, de plek onder die ‘vliegende bommen’. Let op het woord ‘onder’. Die twee vliegende bommen waren vliegende bom één en vliegende bom twee, boven ground zero, het nulpunt. Het ging dus niet om airplane zero en airplane one.

Het schijnt dat de term patient zero ontstaan is door een misverstand rond de letter O en het cijfer 0, in samenhang met een patiënt, aan het begin van het aidstijdperk. Oké, dat is leuk en aardig. Maar het vermoeden blijft natuurlijk dat het de eerste publicisten vooral te doen was om de pakkende analogie met het explosieve begrip ground zero. De explosie waarbij iets welhaast apocalyptisch ontstaat. Zou patient zero ooit beklijfd zijn zonder ground zero? Ik denk van niet. Iedereen had hopelijk dan toch wel gedacht: nulde patient, wat lul je nou? Dat hoop ik althans. Maar het doet er niet toe. Waar het om gaat is dat ground zero niet de eigenlijk gebeurtenis was, maar patient zero wel. De eerste dus. Die moet je dus niet de nulde gaan noemen. Maar dat doen we steevast wel. Op mondiale schaal.

En ja, ik geloof je meteen als je zegt dat je iemand kent die iemand kent die iemand kent die zegt dat zij die term patient zero al tijden gebruiken. Vast wel. Maar daar ga ik niet op in, behalve als je hard kunt maken dat die term al gehanteerd werd voordat ground zero in gebruik raakte, ten tijde van de eerste atoomproeven, en dat patient zero helemaal niet zo goed beklijfd is doordat het een spannende voortzetting is van ground zero, maar vooral als je me kan uitleggen wat de logica van dat cijfer nul is. Dan zal ik dit blogje gewoon laten staan, onder vermelding van die terechtwijzing van je. Als schandvlek. Alweer, boven op het schandelijke feit dat ik als vertaler Engels-Nederlands niet wist dat zero eigenlijk één of eerste betekende. Want welke origine je er ook op plakt, het blijft een krankzinnige aanduiding. Ik stel dan ook voor dat we patiënten gewoon blijven tellen, in plaats van ze te tellen min 1.

Addendum, maar ook een epifanie:

In een grijs verleden was er een maatschappijkritische crypto-filosoof genaamd Marten Toonder. De hoofdpersoon in z’n stripboeken was ene O.B.B. In een van die boeken werd z’n hoofdpersoon in een fantasieland herkend als de Grote Nul, ik meen me te herinneren vanwege een grote cirkel op z’n trui. De Grote Nul was de hoogste op de maatschappelijke ladder, de grote leider, want de nul kwam nu eenmaal voor de 1, voor de eerste. De nulde onder gelijken dus.

O.B.B. was nogal een ijdel leeghoofd - zij het een lieve variant daarop - en het leek iedereen die het verhaal las duidelijk dat de Grote Nul eigenlijk maatschappijkritiek op onze leiders was. Ook ik dacht dat altijd. Maar ik begin daar in deze tijd van complotten en voor mij onbegrijpelijke taal - patient zero - nu echt wel aan te twijfelen. Wat is nog zeker? En als Donald Trump binnenkort op een persconferentie in het Witte Huis verschijnt in een trui met daarop een grote nul, dan vallen mij de schellen van de ogen. Dan weet ik wat hij met die ZERO in z’n geheimtaal tegen z'n volgelingen wil zeggen: I am the only ONE!