Bruikelstokjes (1), oftewel: voor je het weet zit je fout.

Een ongetwijfeld alsmaar uitdijende lijst, waar je van alles van mag vinden. Het zijn geen dogma’s. Het zijn mijn inzichten, omtrent EN-NL en NL-EN. Andere inzichten, prima. Kom er gerust mee. Verbeteringen, prima. Kom er gerust mee. Maar bespaar me het socialemediageschuimbek en het geselfiebevlek. Begin dan liever een eigen lijst.

Deel I

In de ondertitelwereld lijken Miss en Ms (al dan niet met een puntje) uitwisselbaar.

Toch is het goed om je te realiseren dat dat niet het geval is. Ms is oorspronkelijk bedoeld om geen informatie te verschaffen over de huwelijkse staat. Je kunt dus zeggen: Mrs is Mrs, Miss is Miss en Ms is Mrs of Miss. Zorg dat je niet miskleunt.

The US, de VS, enkelvoud of meervoud? Hier kan je een hele boom over opzetten. Voor zowel meervoud als enkelvoud valt wat te zeggen. Zelf hou ik altijd aan wat de vroegere NOB-redactie aanhield: de VS enkelvoud, de Verenigde Staten meervoud. Als ondertitelaar hou je het dan natuurlijk het liefst op: de VS. Lekker kort. Maar wat je ook doet, blijf constant. Niet de ene keer ‘de VS heeft’ en tig regels/ondertitels verder ‘ de VS hebben’.

Overigens doen ze er in de VS niet moeilijk over: the United States IS a country… singular.

Dus waar doen wij eigenlijk moeilijk over?

In een geweldige documentaire-serie - waar je overigens wel ruim tien uur voor moet uittrekken, verwoordde een Amerikaanse historicus het als volgt: Vóór de burgeroorlog was het ‘de Verenigde Staten zijn’, daarna werd het ‘de Verenigde Staten is’. Mooie scheidslijn.

https://www.imdb.com/title/tt0098769/?ref_=nv_sr_srsg_0

Addendum: het is de Amerikaanse Burgeroorlog, als begrip, met twee hoofdletters. Maar pas op, als je het over de burgeroorlog in de VS hebt, dan is het gewoon met een kleine letter. In de Engelse taal worden veel meer dingen met een hoofdletter geschreven. It’s a trap!

Labour Day/Labor Day.

Pas op, de ene keer is dat wel degelijk de Engelstalige variant van de Dag van de Arbeid, 1 mei. Maar als het over de VS en/of Canada gaat dan vertalen we het niet en laten we Labor Day of Labour Day gewoon zo staan. Want het wordt daar gevierd op de eerste maandag van september. Het heeft bovendien niets met de socialistisch getinte Dag van de Arbeid te maken. Die wordt in Amerika en Canada May Day genoemd. Of International Labour Day of International Workers’ Day.

Teeth - tooth

Ik krijg het bijna m’n toetsenbordstrot niet uit. Maar vooral bij ondertiteling van diertjesprogramma’s zie je het vaak gebeuren. Ook al voordat MAS (Machine Aided Subtitling) in zwang kwam. De dierenarts gaat de bek van het dier in en heeft het dan over tooth/teeth. En jawel, dan staat er veel te vaak tand/tanden in de ondertitel…. Tja.

Maar zodra je wat verder de bek van een zoogdier in gaat (ja, ook bij ons), dan zal je al snel op kiezen stuiten. Kiezen zijn er om eten te vermalen, tanden zijn er om eten te snijden.

Pas wel op, alleen zoogdieren kauwen. Die hebben daar dan ook kiezen voor. Andere dieren hebben alleen tanden. Het is wel zo dat soms als verzamelnaam voor het hele gebit het begrip tanden wordt gebruikt (een wijsheidstand is een verstandskies!). Maar het is wel erg makkelijk om je daar als vertaler achter te verstoppen.

Make no mistake: the Normans indeed once were Normans - Vergis je niet: de Normandiërs waren inderdaad ooit Noormannen.

Ooit Vikingen/Noormannen die in West-Frankrijk belandden, daar Frans werden, toen Engeland binnenvielen en Engels werden. Follow?

Rescue dog in a forever home. Come to mammy and daddy!

Ik mag natuurlijk niet zeggen dat ons taalgebruik steeds infantieler lijkt te worden, vermoedelijk onder invloed van de populaire media. Dat zou oneerbiedig en onaardig zijn. Oké, dan zeg ik het bij deze maar niet.

Een rescue dog was natuurlijk ooit alleen een reddingshond, een hond die redding moest brengen. Maar rescue dog - vermoedelijk een taalkundig geamputeerde rescued dog of dog to be rescued - betekent nu ook gewoon asielhond. Oké, geen punt. Taal verandert.

Forever home riekt naar het tegengestelde van temporary home. Afijn: Kazan the rescue dog has at last found a forever home - Kazan de asielhond heeft eindelijk een voor-altijd-thuis gevonden. Oké, niet flauw doen: Kazan de asielhond heeft eindelijk een permanent thuis gevonden.

Zij die geheel thuis zijn in dit soort taalgebruik hebben het veelal ook niet meer over bazin/bazinnetje en baas/baasje, maar over papa en mama. Kazan de rescue dog has at last found a forever home, hooray for his new mummy and daddy. Vertaal dat maar lekker zelf.

Bail or bail?

Je zou zomaar hierop kunnen stuiten:

Will he get out on bail?

-Dunno. Bail is set for 50.000 dollar.

Komt hij op borgtocht vrij?

-Geen idee. De borgsom is bepaald op 50.000 dollar.

Borgtocht is de eigenlijk juridische vorm. Borgsom is het bedrag/de waarde onderpand. Maar de termen willen nog weleens door elkaar gebruikt worden.

A ball bearing consists of a bearing and bearing balls - Een kogellager bestaat uit een lager en uit lagerkogels.

Look, just to be clear… Hoor eens, voor alle duidelijkheid…

Altijd leuk: ‘look’ met ‘hoor eens’ vertalen en dan ook nog eens gewoon plek-aan zijn.

Watch out for the feds!

Verleidelijk om te vertalen met: Pas op voor de FBI!

Het is goed, zolang je je maar realiseert dat het ook fout kan zijn. In de VS heb je veel federale opsporingsdiensten, waarvan de FBI natuurlijk de bekendste is. De DEA, de ATF en de Marshals zijn ook vrij bekend. The feds! kan dan ook gewoon naar een van die diensten verwijzen. Dus wel irritant als er in een film of een boek de hele tijd sprake is van de DEA en er dan opeens (vertaald) geroepen wordt: Pas op voor de FBI!

Funeral - burial

Funeral is meer de plechtigheid zelf, terwijl de burial de eigenlijke teraardebestelling is.

Dat men steeds vaker funeral met begrafenis(plechtigheid) vertaalt, is vast iets wat niet meer te stuiten valt. Ik heb het al zo vaak voorbij zien komen in ondertitels, en dan bleek het (later) toch echt om een crematie te gaan. Maar goed, als je echt scherp wilt zeilen, kies er dan voor om funeral gewoon met uitvaart(plechtigheid) te vertalen. Over een paar jaar zal vermoedelijk de echte betekenis verwaterd zijn. Dan zal ik dit digitale bericht vernietigen door het virtueel op te eten.

Mind you, Republicans are no less democratic than Democrats, and Democrats are just as republican als Republicans.

Denk erom, Republikeinen zijn niet minder democratisch dan Democraten, en Democraten zijn net zo republikeins als Republikeinen.

Oké, republikeinen en democraten die tot de groeperingen Republikeinen en Democraten (eigennamen) behoren, duiden we dus aan met een hoofdletter, in welk land het ook is, mits ze tot eigennamen verworden zijn.

Maar nu het bijvoeglijke naamwoord: Democratic. In de Van Dale wordt dat: democratisch. Alleen in de samenstelling Democratische Partij zie je de hoofdletter terug. Maar ja:

a Democratic candidate, a Democratic nominee, a Democratic fundraiser. Het lijkt me dat je dat je toch echt niet kan afdoen met: een democratische kandidaat, etc. Als de betreffende kandidaat gelooft in de beginselen van de democratie en lid is van de Democraten dan zou het toch dit moeten worden, zij het met een knipoog: een democratische, Democratische kandidaat.

US senator/Senate

Eind 2020 en begin 2021 natuurlijk volop in het nieuws: de strijd in enkele Amerikaanse deelstaten die beslissend was voor de machtsverhoudingen in de federale senaat. Er kwamen uiteraard allerlei lieden aan het woord die in de senaat van een deelstaat zaten of in de landelijke senaat. Dan moet je als vertaler/journalist wel scherp zeilen. Dan kan je US senator echt niet afdoen met een vertaling als: senator of Amerikaanse senator. Dan gaat volledig verloren dat de VS een statenbond is, dat elke staat z’n senaat heeft, en dus ook z’n senatoren. Dan moet US senator dus worden: een federale senator of een landelijke senator of een senator van de VS. Tenzij het uit de context volledig duidelijk is.

Pas wel op. wetgevende organen - federaal of deelstatelijk - worden in de VS met een hoofdletter geschreven: the Senate. Formeel gaan wij daar in NL anders mee om. Wij zijn niet zo van de hoofdletterige. Lieden die zitting hebben in the Senate of the US (of die van de deelstaten) worden door ons senatoren genoemd, met een kleine letter, inderdaad. Ze hebben zitting in hun senaat, met een kleine letter, inderdaad.

Wel oppassen:: Someone who holds a seat in the Senate (hoofdletter) is called a senator (geen hoofdletter), like Senator (hoofdletter) Nomen Noname.

In het Nederlands maken we er soms een beetje een troepje van volgens mij. What’s new. De Van Dale vindt dat we ‘Amerikaanse Senaat’ moeten schrijven. M.i. is het de vertaling van een eigennaam en dus eigenlijk geen eigennaam meer en wellicht dan ook geen tweede hoofdletter, maar goed, hier valt vast een taaldraai aan te geven. Feit is dat je steeds vaker ziet dat het betreffende federale orgaan in de VS in het Nederlands als Senaat geschreven wordt. Men springt zo op de bagagedrager van het Engels en meent zo onderscheid te maken met andere senaten, vermoed ik. Ik denk dan ook dat men eigenlijk niet weet dat in Amerika al die wetgevende senaten met een hoofdletter geschreven worden.

Hoe dan ook - taalverandering of taalverloedering - we gaan de komende tijd Senaat veel vaker zien dan senaat, ik wed. Dunglish rules!

De staat van state

‘In Arizona was het geen probleem om de Trump-muur te bouwen, want de bevoegdheid over de grond lag geheel en al bij de staat.’

‘Voor toestemming over het laten opgraven van een lijk in de VS moet je bij de staat zijn.’

Zomaar twee vertalingen die ik voorbij heb zien komen waarvan ik dacht: huh? Maar geloof me, het woord wordt regelmatig op zo’n manier gebruikt, in ondertitels, boeken, kranten. Maar met betrekking tot de VS - en andere bondsstaten en statenbonden - moet je gewoon donders goed oppassen met het gebruikt van het woord staat. Bij ons betekent ‘staat’ nu eenmaal iets nationaals, iets landelijks. In de VS kan het zowel op de nationale bestuurlijke entiteit slaan als op de deelstatelijke, al zal het meestal op de deelstaat slaan. Die machtsverdeling is vaak iets heel precairs in zulke gedecentraliseerde landen. In de VS zijn ze er ruim 150 jaar geleden zelfs door in een burgeroorlog beland.

Watch out, State police! - Kijk uit, staatspolitie!

Tja, daar word ik soms ook niet echt vrolijk van. Dan krijg ik het idee dat degene die het zo neergezet heeft niet in de gaten had dat dat zowel op de federale politie zou kunnen slaan als op de deelstaatpolitie. Maar ook nog op een derde variant. Er kleeft ook historische betekenis aan. Al zie je het niet zo vaak meer op die manier gebruikt worden als in de Koude Oorlog, tot de val van de Muur. Maar er zijn ongetwijfeld nog steeds landen waar zo’n staatspolitie helemaal niet oldskool is, maar kille realiteit.

Tijdens de Koude Oorlog hadden bijvoorbeeld alle Oostbloklanden een dienst die bij ons staatspolitie werd genoemd. In de DDR was dat de Stasi, En dat was meer een veiligheids- en inlichtingendienst dan een politiedienst zoals wij die kennen. De Stasi hoefde je niet te vrezen als je zonder licht op je fiets door de stad fietste of met 190 in je Trabantje over de autobahn zoefde, Behalve als je opruiende pamfletten onder je snelbinder of in je achterbak had liggen.

Staatspolitie was op die plekken en in die tijd de sterke, rücksichtslose arm van de heilstaat.

Kort en goed, weet wat je zegt als je tegen me roept: ‘Kijk uit, staatspolitie!’. Persoonlijk weet ik graag precies wat er achter me aan komt.